ภาษาเหนือ เป็นภาษาท้องถิ่นของจังหวัดในภาคเหนืองของไทย
ซึ่งภาษาพื้นบ้านนั้นถือได้ว่าภาษาที่งาม บ่งถึงวัฒนธรรม เอกลักษณ์ ลักษณะการดำรงชีวิต รวมทั้งวิถีชีวิตของมนุษย์ ในแคว้นของแต่ละภาค ของแต่ละที่ได้อย่างดีเยี่ยม โดยภาษาท้องถิ่นเป็นภาษาย่อยที่ใช้พูดจากันในแคว้นต่างๆซึ่งมีต้นเหตุที่เกิดจากการใช้ภาษาเพื่อการสื่อความหมาย ความรู้ความเข้าใจกันระหว่างผู้คนที่อาศัยอยู่ตามแคว้นนั้นๆซึ่งบางทีอาจจะไม่เหมือนกันกับมาตรฐาน หรือภาษาที่คนโดยมากของแต่ละประเทศใช้กัน
โดยภาษาพื้นบ้านของภาคเหนือ เรียกว่าภาษาพื้นเมืองตะวันตกเฉียงเหนือ (คำเมือง) โน่นเป็น ภาษาพื้นเมืองที่ใช้ติดต่ออยู่ในบางจังหวัดของภาคเหนือตอนบน หรือภาษาในอาณาจักรล้านนาเดิม ชอบบอกกันมากมายในจังหวัดเชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน จังหวัดเชียงราย จังหวัดพะเยา จังหวัดลำปาง น่าน จังหวัดลำพูน ตาก แพร่ ฯลฯ โดยในคราวนี้ พวกเราก็ได้สะสมคำศัพท์ ภาษาเหนือ ที่พวกเราชอบได้ยินผ่านหูเป็นประจำมาฝากเพื่อนฝูงๆกัน จะได้ อู้กำเมืองกันได้สบายๆ
ศัพท์ภาษาเหนือ จากละคร กลิ่นกาสะทดลอง
กาสะทดลอง = ดอกปีป ที่มีลักษณะสีขาว กลิ่นหอมหวน
แซ่ซ้องปีบ = ดอกปีบที่เอามาประดับประดาผม
เอาแต่ใจ๋ตั๋วเก่า = ดันทุรัง
ปี้โน่นน่ะก่ะขี้ปีลิงพูดปด ปีวอกจะใดก็ฟังบ่ขึ้น = พี่นั่นแหละที่โป้ปดมดเท็จ พูดปดอย่างไรก็ฟังไม่ขึ้น
สลิดดก =ระริกระรี้
แฮ่นป้อจาย = หิวเพศชาย
หัน = มองเห็น
หื่อ = ให้
ท่า = รอ
ผ่อ = มองดู, มอง
บ่ = ไม่
ยะ = ทำ
โกหก = พูดเท็จ
ไค้หัน = ต้องการมองเห็น
โตย = ด้วย
จะกลั้น = แบบนั้น
จะไปพั่ง = อย่ารีบ
จะได = เช่นไร
วันศีล = วันพระ
ลำ = อร่อย
แลงนี้ = เย็นนี้
ฮ้อง = เรียก
ติ้ว = หิ้ว
ใจ๋ขึ้น = อารมณ์บูด
โขด = โกรธ
อะหยัง = อะไร
เฮือน = บ้าน
โฮงยา = โรงหมอ
ปีวอก = พูดเท็จ,ตอแหล
ฮากแตก = อาเจียนแตก
ขอย = ริษยาศัพท์ภาษาเหนือ คำนาม สรรพนาม
คุณ = ตั๋ว(สุภาพเรียบร้อย) , คิง (ไม่ค่อยสุภาพอ่อนโยนส่วนมากใชักับสหายเพศชาย)
ฉัน = เปิ้น (อ่อนน้อมถ่อมตน) , ฮา (ไม่ค่อยสุภาพเรียบร้อยส่วนมากใชักับเพื่อนพ้องเพศชาย)
เขา (สรรพนามผู้ชายที่ 3) = เปิ้น
เพศชาย = ป้อจาย
สตรี = แม่ญิง
พวกเขา = กลุ่มเขา
พวกคุณ = สูเขา (อ่อนน้อมถ่อมตน), คิงเขา (ไม่ค่อยสุภาพมีมารยาทโดยมากใชักับสหายเพศชาย)
เรา = หมู่เฮา, เฮาเขา
บิดา = ป้อ
พี่ชาย = อ้าย,ปี่
บรรพบุรุษ คุณลุงป้าน้าอา = อุ้ย (ดังเช่น แม่อุ้ย ป้ออุ้ย)
พี่สาว = ปี่
ปฏิทิน = ปั๊กกะตืน คำเมืองแท้ๆจะหมายความว่าปฏิทิน
สถานศึกษา = โฮงเฮียน
เรือน = เฮือน
คำกล่าวเล่าลือ = กำสีเน
ก้อนอิฐ = บ่าดินกี่
โรงบาล = โฮงบาล
ร้าน = ร้านค้าก้า
กระต๊อบ = ห้าง
แบบอย่างประโยค
คนขับแดง = ปี้มากั๋นกี่คนนะครับ? จะไปตี๊ไหน? แสดงว่า พี่มากันกี่คนขอรับ จะไปที่ใด?
ผู้โดยสาร = หมู่เฮามากั๋น 4 คนเจ้า หมายความว่า เรามากัน 4 คนจ้ะ
จำนวนนับภาษาเหนือ
1 = นึ่ง
2 = สอง
3 = สาม
4 = สี่
5 = ห้า
6 = ฮก
7 = เจ๋ด
8 = แปด
9 = เก้า
10 = ซิบ
11 = ซิบเอ๋ด
20 = ซาว
21 = ซาวเอ๋ด
25 = ซาวห้า
120 = ร้อยซาว
1,000 = ปัน
1,100 = ปันเอ็ด
แบบอย่างประโยค
นักเดินทาง = ไปท่าอากาศยานราคาเท่าใดขา?
คนขับแดง = ซาวห้าบาท มีความหมายว่า 25 บาท
พืช ผัก ผลไม้ ภาษาเหนือ
มะละกอ = บะก้วยเต๊ศ
แตงล้าน = ม่ะแต๋งกร่ำ ( ร้านค้าที่ทำให้เครือแตงพันขึ้นไป ทางด้านเหนือเรียกว่า กล่ำ )
กล้วยน้ำว้า = ก้วยอ่อง / ก้วยนิอ่อง
มะตูม = บะไต่
ส้มเขียวหวาน = ส้มสะอาด เขียวหวาน
น้อยหน่า = ม่ะหน้อแหน้ / น้อยแหน้
บวบงู = ม่ะนอยงู
แตงร้าน = บะแต๋ง
กล้วย = จังหวัดเชียงใหม่ เรียก ก้วยใต้ จังหวัดลำปาง เรียก ก้วยลิอ่อง หรือ ก้วย โก๊ย
กล้วยน้ำว้า = ก้วยใต้
มะเขือเปราะ = บะเขือผ่อย
มะเขือยาว = บะเขือขะม้า – – ออกเสียง ม่ะเขือขะม่า / ม่ะเขือหำม้า
มะระขี้นก = บะห่อย
พุทรา = หม่ะตัน
ละลอด = หม่ะลอด
ขนุน = หม่ะหนุน,บ่ะหนุน
มะพร้าว = บะป๊าว
ส้มโอ = บะโอ
กระท้อน = บะตื๋น หมะจำเป็นต้อง
มะปราง = บะผาง
ฝรั่ง = บ่ะหมั้นหมาย,บะแก๋ว
ฟักทอง = บะฟักแก้ว /บะน้ำแก้ว/น้ำแก้ว
ฟักเขียว = บะฟักหมอง
มะเขือเทศ = บะเขือส้ม
กระท้อน = บะตึ๋น
ตะไคร้ = ชะไคร
มะแว้ง = บะเดือนว้งขม
มะเขือพวง = บะเดือนว้ง /บ่ะดวงจันทร์ว้งกุลา
ผักตำลึง = ผักแคบ
ชะพลู = ผักแค ใบปูนา ปูลิง
ลูกยอ = หม่ะต๋าเสือ
คึ่นช่าย = ผักกะพึน,กำพึน (กะปึน)สัตว์ภาษาเหนือ
ลูกอ๊อด = อีฮวก
ค้างคก = ค้างคาก กบตู่
กิ้งก่า = จั๊ก-ก่า
ปลาไหล = ปลาเอี่ยน ปลาเหยี่ยน
จิ้งหรีด = จิ้กุ่ง,จิ้หีด
จิ้งเหลน = จั๊ก-กะ–เหล้อ
ปู = ปู๋
ปลา = พ่อ
ช้าง = จ๊าง
ของใช้ภาษาเหนือ
ถุงเท้า = ถุงตี๋น
กระดุม = บะต่อม
สายรัดเอว = สายแอว สายฮั้ง
รองเท้า = เกือก /เกิบ
กรรไกร = มีดยับ มีดแซม
ทับพี = ป้าก
ช้อน = จ๊อน
ยาสูบ = ซีโย
ผ้าที่มีไว้เช็ดตัว = ผ้าตุ้ม
ผ้าที่เอาไว้สำหรับห่ม = ผ้าต๊วบ
รองเท้าฟองน้ำ = แค็บ
คำวิเศษณ์ และก็อื่นๆ
ทึ่ม = ง่าว
ก็ = ก่
ถึง = เถิง
เป็นต้นว่า = เจ้น
เป็น = เป๋น
ไม่ = หมะ (ยกตัวอย่างเช่น หมะใจ๊ = ไม่ใช้)
นะ = เน้อ (ได้แก่ เน้อครับผม = ครับผม)
ร่ม คือ (ร่มกันแดด–กันฝน) = จ้องมอง
ร่ม คือ ร่มเงา = ฮ่ม
เหนียว = ตั๋ง
ใหญ่ = หลวง (ดังเช่นว่า “หูหลวง” = “หูใหญ่“)
แบบงั้น อย่างงั้น = จะกลั้น
แบบงี้ อย่างงี้ = จะอี้
ทุก = กุ๊ (ตัวอย่างเช่น กุ๊ๆคน= ทุกๆคน)คำกริยาภาษาเหนือ
รับประทาน = กิ๋น
หมัด หมัด = ลูกกุย
ก่าย = เฉือน อิง
กางร่ม = กางจ้องมอง
โป้ปดมดเท็จ = ปีลิง พูดปด
โกรธ = โขด
กลับ = ปิ๊ก (ดังเช่น “เฮาปิ๊กบ้านละดก“)
ตระหนี่ = ขี้จิ๊
ลักขโมย = ขี้ลัก
ขี่หลังคน (เกาะ) = เก๊าะ
เครียด = เกี้ยด
คิด = กึ๊ด
เจ็บ = พี่สาวบ
จริง = แต๊ (อย่างเช่น “แต๊ก๊ะ” = “จริงหรอ“)
ใช้ = ใจ๊
เด็ก = ละอ่อน
มอง = ผ่อ
ตกบันได = ตกคันได
ทำ = ยะ (ดังเช่นว่า “ยะหยัง” = “ทำอะไร“)
ท่องเที่ยว = เกี้ยว
ขัดสมาธิ = นั่งม้วนขวาย
พับเพียบ = นั่งป้อหละแหม้
ไขว่ห้างเอาเท้าข้างหนึ่งพิงบนหัวเข่า = นั่งปกขาก่ายขอคืนดีน
นั่งยองๆ= นั่งข่องใส่,หย่องใส่
นั่งไปเต็มกำลังตามความสะดวก (โดยไม่กลัวสกปรก) = นั่งกระเป๋าอหละเหม้อ, นั่งเหม้อ
นั่งวางเฉย นั่งหัวโด่ = นั่งคกงก(พวกงกเงิน)
บอก = อู้
ทราบ = ฮู้
รัก = ฮัก
ลื่นล้ม = ผะเริด
วิ่ง = ล่น
งามจังเลยจ้ะ = สวยหลายน้อ
สะดุด = ข้อง
ใส่รองเท้า = ซุบแข็บ
สบายอกเพลิดเพลินใจ = ซว่างอกซว่างใจ๋
อิดโรย = เหนื่อย หม้อย
หรอ = ก๊ะ
ห่วง = ห่วง (คำเมืองแท้ๆเป็น อ่วง ว้อง หรือ ข๋าง)
ให้ = หื้อ
ต้องการคลื่นไส้ ต้องการคลื่นไส้ = ใค่ฮาก
ต้องการ = ไข
อย่าชอบบ่น = จ๊ะไปปากนัก
อร่อย = ลำ
อร่อยมาก = จ๊าดลำ
อย่าพูดเสียงดัง = จ๊ะไปอู้ดัง
นึกไม่ออก = กึ๊ดหม่ะออก
อย่าคิดมาก = จ๊ะไปกึ๊ดนัก
อย่าพูดเสียงดัง = จ๊ะไปอู้ดัง
ภาษาเหนือเกี่ยวกับ กลิ่น รส
เหม็นโอ๊ง, เหม็นโอ่ = เหม็นเน่า
ขางแจ้ดแผ้ด = จืดจาง
ขมแก๊ก = ขมมากมาย
ส้มโจ๊ะโล๊ะ = รสเปรี้ยวมากมาย
ฝาดหยั่งตูดตุ๊ = รสฝาดมากมาย
ภาษาเหนือเกี่ยวกับ คำด่าว่า หรือ คำที่เพื่อนพ้องๆใช้หยอกเย้าคุยกัน
สลิด = ระริกระรี้
สลิดอย่างปีลิง = กระแดะ
แฮ่น = ร่าน
โกหก / ขี้ปีลิง = พูดปด
จ๊าดสุนัข = คนเลว
สึ่งตึง = ปัญญาอ่อน
จะไปปาก = ปิดปากเงียบ
หยั่งปีลิง = ปลิ้นปลอก, กลิ้งกลอก
จากภาษาเหนือด้านบนในแต่ละหมวดนั้น เพื่อนพ้องๆลองอู้กำเมืองกันมองนะคะ รวมทั้งทดลองเอาไปอู้กับเพื่อนพ้องๆคนเหนือกันจ้ะ แล้วมาดูว่าสหายคนภาคเหนือจะเข้าใจไหม